Αξιοσημείωτα - Πρόσωπα - Μικρασιατική Εκστρατεία (1919-1922)

«Το πιο έντονο συναίσθημα το οποίο πήρα μαζί μου φεύγοντας από την Σμύρνη, ήταν η βαθειά ντροπή γιατί ανήκα στο ανθρώπινο γένος.»

George Horton
(Γενικός Πρόξενος των Η.Π.Α. στην Σμύρνη)

Χρυσόστομος (1867-1922). Μητροπολίτης Σμύρνης. Στις 8 Σεπτεμβρίου 1922 κατελήφθη η Σμύρνη την οποία οι άτακτοι Τούρκοι, Τσέτες (Çete = συμμορία), παρέδωσαν στις φλόγες. Δεκάδες χιλιάδες Ελλήνων τής Μικράς Ασίας οι οποίοι δεν πρόλαβαν να διαφύγουν, εξοντώθηκαν ομαδικώς από τους Τούρκους.

Οι νεκροί τού Ελληνικού Στρατού υπολογίσθηκαν σε 40.000, ενώ οι τραυματίες και οι αγνοούμενοι ξεπέρασαν τις 50.000. Επιπλέον, 300.000 άνδρες και γυναικόπαιδα υπολογίσθηκε ότι εσφάγησαν από τον αφηνιασμένο Τουρκικό όχλο, μεταξύ αυτών και ο Επίσκοπος Χρυσόστομος ο οποίος κατακρεουργήθηκε.

Ο Πολεμικός Ανταποκριτής Κώστας Μισαηλίδης, σε φυλλάδιο το οποίο ετύπωσε το 1925 (τρία χρόνια μετά την καταστροφή), αναφέρεται στις τελευταίες ημέρες τής Σμύρνης. Οι πληροφορίες τις οποίες δίνει για το μαρτύριο του Χρυσοστόμου, είναι συγκλονιστικές. Γράφει:

Λίγο πριν το μεσημέρι της Κυριακής, 10 Σεπτεμβρίου 1922, ο Τούρκος Στρατηγός Nuredin Paşa έβγαλε τον Μητροπολίτη από το Φρουραρχείο.

«Να οι δικαστές σου και οι δήμιοί σου», του είπεν ο Τούρκος Φρούραρχος Συνταγματάρχης Zakim Salih Efendi.

Και τον παρέδωσε στον μαινόμενον όχλο που αποβραδύς ξημερώθηκε εκεί -βαλμένος, από τον Nuredin Paşa- να τον προσμένη.

Κι αρχινά το μαρτύριο.

Ο δρόμος απ' την Πλατεία του Διοικητηρίου ως την πλατεία του Iki Çeşme -Τούρκικη συνοικία της Σμύρνης- αγρίεψε από το μαρτύριο του καινούργιου αυτού Εθνομάρτυρα.

Του έβγαλαν με ξιφολόγχη τα μάτια, του έκοψαν τ' αυτιά και τη γλώσσα. Τον έσυραν από τα γένεια και τα μαλλιά. Γύρω απ' το σώμα του έστησεν η απάνθρωπη, η αφάνταστα βάρβαρη τουρκική μανία τον πιο φρικτό χορό. Δεν άφησαν τίποτε το σκληρό και το εξευτελιστικό που να μην το κάμουν στο αφανισμένο και μισοσκοτωμένο κορμί του Χρυσοστόμου.

Κι εσύρθηκεν έτσι, ως τους Iki Çeşme, ο γέρων Μητροπολίτης Σμύρνης, κατακομματιασμένος. Από το κορμί του, εκεί, το μεθυσμένο από κτηνωδία πλήθος πήρε ένα κομμάτι της σάρκας του Χρυσοστόμου για φυλακτό ματωμένο. Το κεφάλι του με βγαλμένα τα μάτια, κομμένα τ' αυτιά και τη γλώσσα, με τα γένεια ξερριζωμένα και μαύρο από το ξύλο, αιματοστάλαχτο το έμπηξαν στην πατερίτσα του και η πομπή μαινόμενη από βλαστήμιες και σαρκασμό, το περιέφερε στους Τουρκομαχαλάδες.

Ο Ιωάννης Κορδάτος, παρά την μηχανιστική σκέψη του και την ψυχρότητα η οποία χαρακτηρίζει την γραφή του, γράφει για την καταστροφή:

Στις 8 Σ/βρη οι Τούρκοι μπήκαν στη Σμύρνη και την έκαψαν. Το τι έγινε δεν περιγράφεται. Σωστή κόλαση. Ο ελληνικός πληθυσμός έτρεξε στην παραλία. Άλλοι με βάρκες και άλλοι κολυμπώντας πήγαιναν στα πολεμικά της Γαλλίας, Αγγλίας και Ιταλίας, ζητώντας άσυλο.

Αλλά οι ναύτες τους πετούσαν στη θάλασσα, όταν σκαρφάλωναν στα πλοία, και ακόμα τους έκοβαν τα χέρια ή τους κλωτσούσαν. Οί Τούρκοι έσφαξαν το Μητροπολίτη Χρυσόστομο και πολλούς Σμυρνιούς.

Θρήνος και κλαυθμός. Οι φλόγες είχαν υψωθεί ως τον ουρανό και το αίμα έτρεχε στους δρόμους της γκιαούρ Σμύρνης που ήταν πολλά χρόνια η εμπορική και βιοτεχνική πρωτεύουσα της Μικρασίας. Στο λιμάνι μέρες έπλεαν τά πτώματα.

Πηγή: Ιστορία της Νεώτερης Ελλάδας, τόμ: Ε', σελ. 577).